Andries
Hoogerwerf, Haat tegen minderheden
De
multiculturaliteit en het verzet daartegen zit prof. Dr.
Andries Hoogerwerf, geweldig dwars. Al in vorige boeken, Wij en zij. Intolerantie en verdraagzaamheid in 21 eeuwen (2002) en
De donkere onderstroom. Extreem gedrag in
politiek en samenleving (2008) sneed hij deze thematiek aan.
Gelijkwaardigheid staat hem als ideaal voor ogen. Vanuit die optiek schreef hij
ook dit boek. Waar de gelijkwaardigheid niet in acht wordt genomen, achten
mensen zich beter dan anderen en ontstaat er minachting, die in haat kan
verkeren. De auteur schrijft voornamelijk over haat jegens bevolkingsgroepen.
Uuiteraard
is dit boek uit de actualiteit voortgekomen. Maar dat wil niet zeggen dat de
auteur nu een boek over politiek heeft geschreven. Hij beperkt zich strikt tot
het maatschappelijk verschijnsel haat. Maar wel concretiseert hij soms in de
actualiteit wat hij theoretisch heeft uiteengezet. Op p. 18 komt Wilders al ter
sprake, “de enige voorzitter en tevens het enige lid van de Partij voor de
Vrijheid (PVV)”, zoals de auteur niet zonder humor schrijft. Die humor hanteert
hij zeer sporadisch. Op p. 31 plaatst hij bijvoorbeeld een aardige oneliner:
“Mensen máken problemen, omdat zij problemen hebben.”
Hoogerwerf
hanteert nogal eens de term “extreem rechts”. Dat lijkt wat vaag, maar hij
omschrijft het begrip en trekt ook de grens tussen deze term en “rechts
extremistisch” extreem rechts predikt haat, zo ongeveer omschrijft hij de
begrippen – hij noemt in dit verband Wilders -, maar rechts extremistisch past
die in praktijk toe, wat Wilders dus niet doet.
Een
samenvatting van het boek is in dit bestek onmogelijk. Studenten die dit boek
moeten lezen – en hopelijk zal dit gebeuren – zullen er een kluif aan hebben.
Hoogerwerf schrijft heel gedetailleerd, feitelijk zonder ingelaste
beschouwingen. De bespreking van één hoofdstuk is al genoeg om de beschikbare
ruimte te vullen.
Daartoe
kies ik Hoofdstuk 3, “De groep en haat”. Allereerst komt het begrip stereotypen
ter sprake. Die worden gehanteerd om een groep uiteenlopende mensen te
karakteriseren. Je verzamelt de belangrijkste negatieve eigenschappen van
verschillende mensen, voegt die samen en je hebt een stereotype. Tekenaars
hebben daar dankbaar gebruik van gemaakt. Ouderen onder ons herinneren zich
misschien Albert Hahn met zijn dikke kapitalist met een naar verhouding even
dikke sigaar in zijn hoofd. Op p. 469 van De
begraafplaats van Praag door Umberto Eco staat een heel kwaadaardige
tekening van de stereotypysche jood met als tekst een citaat uit dit boek: “…
ik zou wel willen eindigen met een forse uitspraak, iets wat blijft hangen, om
de Joodse kwaadaardigheid te symboliseren. Bijvoorbeeld: “We koesteren
ongebreidelde eerzucht, onverzadigbare hebzucht, onverbiddelijke wraakzucht en
intense haar…”. Wie zo denkt, behoeft een volk niet meer te leren kennen,
Hoogerwerf citeert een uitspraak: “Als je één Aziaat kent, ken je ze allemaal.”
Dan komt
de samenzweringstheorie ter sprake, zoals die nu nog door de tegenstanders van
president Obama wordt gehanteerd. “Bij extreme moslims leeft het idee van een
samenzwering van het ongelovige Westen tegen de islam. Bij extreem-rechts
vreest men een samenzwering van de moslimwereld om het Westen voor de islam te
veroveren”, aldus de auteur.
Daarna
komt de theorie van de zondebok, zoals Girard die heeft ontwikkeld, ter sprake.
Die denkwijze leidt ertoe dat onschuldige mensen worden gedood als delging van
vaak vermeende schuld of om de daders de dood te doen ontlopen.
Dan het
begrip gehoorzaamheid. De gehoorzaamheid aan gezag, het verkeerde wel te
verstaan, leidt tot het praktiseren van de door dit gezag gepredikte haat. Dit
kan leiden tot gewelddaden als routine, waarvan massamoord het gevolg is.
In het
laatste hoofdstuk beschrijft Hoogerwerf mogelijk beleid tegen haat. Hij
beschrijft een aantal mogelijkheden, maar onderkent ook het probleem dat haat
irrationeel is en daarom moeilijk met argumenten en voorlichting kan worden
bestreden.
Ik sluit
af in de hoop dat u alles wat ik niet van dit boek heb genoemd zelf wilt lezen.
Wim
Kleisen
