Andries Hoogerwerf, Haat tegen minderheden

De multiculturaliteit en het verzet daartegen zit  prof. Dr. Andries Hoogerwerf, geweldig dwars. Al in vorige boeken, Wij en zij. Intolerantie en verdraagzaamheid in 21 eeuwen (2002) en De donkere onderstroom. Extreem gedrag in politiek en samenleving (2008) sneed hij deze thematiek aan. Gelijkwaardigheid staat hem als ideaal voor ogen. Vanuit die optiek schreef hij ook dit boek. Waar de gelijkwaardigheid niet in acht wordt genomen, achten mensen zich beter dan anderen en ontstaat er minachting, die in haat kan verkeren. De auteur schrijft voornamelijk over haat jegens bevolkingsgroepen.

Uuiteraard is dit boek uit de actualiteit voortgekomen. Maar dat wil niet zeggen dat de auteur nu een boek over politiek heeft geschreven. Hij beperkt zich strikt tot het maatschappelijk verschijnsel haat. Maar wel concretiseert hij soms in de actualiteit wat hij theoretisch heeft uiteengezet. Op p. 18 komt Wilders al ter sprake, “de enige voorzitter en tevens het enige lid van de Partij voor de Vrijheid (PVV)”, zoals de auteur niet zonder humor schrijft. Die humor hanteert hij zeer sporadisch. Op p. 31 plaatst hij bijvoorbeeld een aardige oneliner: “Mensen máken problemen, omdat zij problemen hebben.”

Hoogerwerf hanteert nogal eens de term “extreem rechts”. Dat lijkt wat vaag, maar hij omschrijft het begrip en trekt ook de grens tussen deze term en “rechts extremistisch” extreem rechts predikt haat, zo ongeveer omschrijft hij de begrippen – hij noemt in dit verband Wilders -, maar rechts extremistisch past die in praktijk toe, wat Wilders dus niet doet.

Een samenvatting van het boek is in dit bestek onmogelijk. Studenten die dit boek moeten lezen – en hopelijk zal dit gebeuren – zullen er een kluif aan hebben. Hoogerwerf schrijft heel gedetailleerd, feitelijk zonder ingelaste beschouwingen. De bespreking van één hoofdstuk is al genoeg om de beschikbare ruimte te vullen.

Daartoe kies ik Hoofdstuk 3, “De groep en haat”. Allereerst komt het begrip stereotypen ter sprake. Die worden gehanteerd om een groep uiteenlopende mensen te karakteriseren. Je verzamelt de belangrijkste negatieve eigenschappen van verschillende mensen, voegt die samen en je hebt een stereotype. Tekenaars hebben daar dankbaar gebruik van gemaakt. Ouderen onder ons herinneren zich misschien Albert Hahn met zijn dikke kapitalist met een naar verhouding even dikke sigaar in zijn hoofd. Op p. 469 van De begraafplaats van Praag door Umberto Eco staat een heel kwaadaardige tekening van de stereotypysche jood met als tekst een citaat uit dit boek: “… ik zou wel willen eindigen met een forse uitspraak, iets wat blijft hangen, om de Joodse kwaadaardigheid te symboliseren. Bijvoorbeeld: “We koesteren ongebreidelde eerzucht, onverzadigbare hebzucht, onverbiddelijke wraakzucht en intense haar…”. Wie zo denkt, behoeft een volk niet meer te leren kennen, Hoogerwerf citeert een uitspraak: “Als je één Aziaat kent, ken je ze allemaal.”

Dan komt de samenzweringstheorie ter sprake, zoals die nu nog door de tegenstanders van president Obama wordt gehanteerd. “Bij extreme moslims leeft het idee van een samenzwering van het ongelovige Westen tegen de islam. Bij extreem-rechts vreest men een samenzwering van de moslimwereld om het Westen voor de islam te veroveren”, aldus de auteur.

Daarna komt de theorie van de zondebok, zoals Girard die heeft ontwikkeld, ter sprake. Die denkwijze leidt ertoe dat onschuldige mensen worden gedood als delging van vaak vermeende schuld of om de daders de dood te doen ontlopen.

Dan het begrip gehoorzaamheid. De gehoorzaamheid aan gezag, het verkeerde wel te verstaan, leidt tot het praktiseren van de door dit gezag gepredikte haat. Dit kan leiden tot gewelddaden als routine, waarvan massamoord het gevolg is.

In het laatste hoofdstuk beschrijft Hoogerwerf mogelijk beleid tegen haat. Hij beschrijft een aantal mogelijkheden, maar onderkent ook het probleem dat haat irrationeel is en daarom moeilijk met argumenten en voorlichting kan worden bestreden.

Ik sluit af in de hoop dat u alles wat ik niet van dit boek heb genoemd zelf wilt lezen.

Wim Kleisen