Mijn blogs:

 Franz Rosenzweig, Stern der  Erlösung:http://rosenzweigstern.blogspot.nl/
 Citaten: http://citaten342013.blogspot.nl/
 Boeken: http://boeken342013lezen.blogspot.nl/
 Meister Eckhart: http://meistereckhart.blogspot.nl/
Poëziebesprekingen:http://krachtschoonheidwijsheid.blogspot.nl/

Reacties naar: reacties@blogspot.com

Besproken boeken:

 Guus Kuijer, DE BIJBEL voor ongelovigen
 Gerard Bodifiee, Nu is de tijd. Over tijdelijkheid en eeuwigheid. UITGEVERIJ Davidsfonds, LEUVEN 2012
 Bernard Wasserstein, Aan de vooravond.  Nieuw Amsterdam, € 44,95
 Dr. Tjeu van den Berk, Mystagogie. Inwijding in het symbolisch bewustzijn.  Meinema, 5^e druk, 2007
Herman M. van PRAAG, God en Psyche. De redelijkheid van het geloven. Visies van een jood. Boom, Amsterdam, 2008
Theo de Boer & Ger Groot, Religie zonder God. Een dialoog. UITGEVERIJSjibbolet, AMSTERDAM, 2013
Herman M. van PRAAG, God en Psyche. De redelijkheid van het geloven. Visies van een jood. Boom, AMSTERDAM, 2008
Dekker, Willem Maarten, Provocatie. Over de zin van God en geloof
Uitg. Groen, € 14,95
Tjarko Evenboer, De wereldwijde vloed. Uitg. Gideon, Hoornaar. € 19,95
Doreen Hazel, Kettingdragers. Narratio, 2013
 Dr. W. Barnard, Eredienstvaardigheid. Prof. dr. G. van der Leeuw-stichting, Amsterdam 1972
Het nieuwe Liedboek, bv Liedboek, 2013
Sam Harris, The End of Faith
Rudolf Boon,  Ons cultureel draagvlak
MOK, Daniël, Rudolf OTTO. Het kwetsbare leven. Abraxas, AMSTERDAM, € 12,50
Kruyswijk, Hittjo, Baas in eigen BOEK? Evolutietheorie en Schriftgezag bij de Gereformeerde Kerken in Nederland. Dissertatie
Sören Kierkegaard, Vrees en beven. 
Koert van der Velde, FLIRTEN met God. Religiositeit zonder geloof. Ten Have, 2011
Het Nieuwe Liedboek andermaal
Bloeme Evers-Emden, Als een pluisje in de wind. UITGEVERIJ Van PRAAG v:shapes="_x0000_i1038">, AMSTERDAM, € 19,95
Carel ter Linden, Wat doe ik hier in Godsnaam? Een zoektocht. De Arbeiderspers, 2013
M. Baigent & R. Leigh, De tempel en de loge. Tirion UITGEVERS, Baarn, 2007
Francis Chan met PRESTON Sprinkle, Bestaat de hel?
Jan Nieuwenhuis, De ziener
Jacques van de BAAN v:shapes="_x0000_i1039">, Serpent. Den Hertog, Houten. € 19,95
Andries Hoogerwerf, De politiek en de dood. Oorlog en vrede opnieuw bezien. Damon,€ 20.90
Andries Hoogerwerff, Haat tegen minderheden
Gerard Aalders, Gevecht met de tijd. Hoe de aarde in 4 eeuwen 4 miljard jaar ouder werd. Uitg. Aspekt, 2013, € 1895
J.M. Coetzee, Elizabeth Costello
Martin Buber, De vertellingen van Rabbi Nachman
Daniel Hecht, Geestdrift
Palmyre Oomen en Taede Smedes, Evolutie, Cultuur en Religie. Perspectieven vanuit biologie en theologie. Kampen, 2010
Ds. Kees Bergström, Met andere ogen, Schriftgeleerd de BIJBEL LEZEN v:shapes="_x0000_i1040">.
Gooibergpers, Bussum u4:shapes="_x0000_i1027" u5:shapes="_x0000_i1029" v:shapes="_x0000_i1041">, 2010

Ad Verbrugge, Tijd van onbehagen

Ellen van Wolde, Bijbelse scheppingsverhalen. IN: Palmyre Oomen en Taede Smedes (red.), Evolutie, cultuur en religie
Tjeu van den Berk, Het oude EGYPTE v:shapes="_x0000_i1042">: bakermat van het jonge christendom, Zoetermeer, 2013²
Eugen Drewermann, Als de goden sterren waren...
Elie Wiesel, Mijn liefde u4:shapes="_x0000_i1028" u5:shapes="_x0000_i1030" v:shapes="_x0000_i1043"> voor de Talmoed
Chaim Potok, In the Beginning
Bart Voorsluis, Ongekend nieuwgierig
Dr. S.D. Post, Duivels dichtbij
BETTINE Siertsema (red.), De verhalen rond de aartsvaders, Kok, Kampen, 1995

Gerrit ten Berge, Stap voor Stap

Frans Kellendonk, Mystiek lichaam

Gerhard Vollmer, Auf der Suche nach der Ordnung

John Piper, Verlangen naar God

Norman Geisler en Frank L. Turek, Ik heb te weinig geloof om atheïst te zijn

Ton de Kok, Wat is God?

Guus Kuijer, De Bijbel voor ongelovigen, deel 2

Oriana Fallaci, De woede en de trots

Janus Meerbosch, De grote misleiding
Dr. C. van der Kooi en dr. G. van den Brink, Brandpunten in de verkondiging

Dr. C. van der Kooi en dr. G. van den Brink, Brandpunten in de verkondiging

De vraag waar de verkondiging in deze tijd op aan komt en waar de kerk voor staat, is de aanleiding tot het schrijven van dit document in opdracht van de PKN, die hiervoor twee theologen van de VU verzocht dit te schrijven. De term ‘brandpunten’ gebruiken zij om aan te geven waar het in de verkondiging op aankomt. Het zijn er vier, waarvan ‘Schepping en eerbied’ het eerst vormt.

De auteurs stellen dat de kerk tegenover het naturalisme, “de opvatting dat al het bestaande uit natuurlijke oorzaken verklaard moet worden”, de eigen verkondiging moet plaatsen. Dat zit me al dwars, want de twintig eeuwen oude verkondiging van de kerk hoeft toch niet als tegenbeweging van het veel jongere naturalisme te worden opgevat? De auteurs verzetten zich fel tegen mensen die menen dat zij God in de vingers hebben, zoals ik bij een aantal theologen ervaar. Steeds weer verzetten zij zich tegen opvattingen, zoals dat God niet almachtig zou kunnen zijn gezien het vele kwaad in de wereld. Waarom geen positieve boodschap?  Geloven is toch meer dan een tegenactie op grond van een subjectieve angst! De keus voor een persoonlijke God vind ik aanvechtbaar, als God als persoon in onze geschapen werkelijkheid zou figureren, zou Hij mede zichzelf hebben geschapen. Het slot van de paragraaf met o.a. de stelling dat de kerk God in de concreetheid van Vader, Zoon en Geest belijdt, is voor mij te makkelijk gezegd. Je zou  op z’n minst dan de vraag kunnen stellen hoe we nu die Drieëenheid zouden kunnen interpreteren. Het hele geschrift gaat voor mijn gevoel veel te veel uit van zekerheden in plaats van die in de context van onze tijd kritisch te bevragen.

Over de tweede paragraaf over kwaad en hoop wil ik kort zijn. Enerzijds verkondigen de auteurs dat we God niet aansprakelijk kunnen stellen voor het kwaad in de wereld, maar anderzijds stellen zij dat God wel grenzen aan het kwaad stelt. Dan wil ik toch opmerken dat Auschwitz en andere door mensen aangerichte rampen toch wel buiten die grens vallen. Daarmee laten de auteurs mij zitten.

In de derde paragraaf verdedigen de auteurs het censura morum voor het Avondmaal, zeg maar het gewetensonderzoek of je wel mag deelnemen en de doop door onderdompeling. Daarbij vergeten zij dat de oude kerk volwassenen doopte, waarbij de onderdompeling geen bezwaar was. Bij ons worden kinderen gedoopt en ik zou mijn (klein)kinderen voor geen geld aan onderdompeling willen blootstellen. Dan moeten we ook maar terug naar de volwassenendoop. De auteurs hebben blijkbaar geen enkel gevoel voor de symboliek van die paar druppels water. De vierde paragraaf laat ik nu maar buiten beschouwing.

Dit document vol dogmatische taal kan mij niet overtuigen en laat mij argwanend achter. De Formulieren van Enigheid worden vertaald in hedendaagse bewoordingen, maar van een actualisering ervan voor mensen in de 21^e eeuw is geen sprake. Dat het moderamen van de Generale Synode dit voorlegde aan de synodevergadering houdt een poging in om terug te keren naar een kerk waarin de orthodox-gereformeerde leer centraal staat, een kerk die dan geen ruimte meer zou bieden aan vele nuances van de kerkelijke verkondiging, zoals de oude Hervormde kerk dit deed. Gelukkig heeft de synode dit geschrift vooralsnog afgewezen. Persoonlijk zou ik me in de kerk, die het moderamen blijkbaar voor ogen staat, niet meer thuis voelen. Voor velen in onze tijd is dogmatiek niet meer doorslaggevend, maar spelen spiritualiteit, beleving en ervaring ook een grote rol. De auteurs en het moderamen hebben hier blijkbaar geen begrip voor.

Wim Kleisen

Janus Meerbosch, De grote verleiding

Het is lang geleden. Ik was een kleine jongen, zoon in een zeer orthodox predikantengezin. Een grote jongen kwam naar me toe en zei: “Hoe kan Kaïn nou kinderen hebben gekregen? Er was niet eens een vrouw!” Daar had ik me nog nooit het hoofd over gebroken, wat wist ik van sexualiteit? Zo primitief werd de waarheid van de Bijbel bestreden.

Janus Meerbosch moet wel haast ook in een heel orthodox gezin zijn opgegroeid. Hij heeft zich in ieder geval niet aan die primitiviteit ontworsteld. Hij bestrijdt de Bijbel, die hij mét het christendom als “een grote misleiding” beschouwt, met deze primitieve middelen. De leeftijden van Abraham en Sara bij de verwekking van Izaäk zijn bijvoorbeeld een mikpunt, net als het feit dat Jacob Ezau “belazerde’, maar wel door God gesteund wordt. Overigens leest Meerbosch de Bijbel niet altijd even goed, want hij laat de engelen de Jacobsladder afdalen en opstijgen in plaats van andersom. Hij is heel subjectief, want Goliath was volgens hem een verzetsstrijder en God “vermoordde” Nabal. Dat de Psalmen van David voor een deel niet van David zijn, evenals de Spreuken van Salomo, de verschillen in gebeurtenissen, zoals die in de boeken Koningen en Kronieken worden verteld, dat alles vindt hij heel bijzonder en hij gebruikt die feiten als aangrijpingspunt voor zijn betoog. Jammer dat hij zich niet eens heeft verdiept in de Talmoedische exegese. Hij blijft steken bij de opvatting als zou de Bijbel historische gebeurtenissen willen beschrijven.

Zo ook het Nieuwe Testament. De wonderen van Jezus kunnen niet echt gebeurd zijn. Dat wij die gebeurtenissen als tekenen in een verhaal opvatten, beseft hij niet, voor hem moet het echt gebeurd zijn. Hij kent de Joodse dagtelling niet, want hij vindt dat Jezus maar twee nachten en een dag in het graf heeft vertoefd. Jezus stelde volgens hem de voetwassing in. Wat bidden is, anders dan om een gunst vragen, ontgaat hem ten enenmale. Hij zou eens kunnen gaan onderzoeken wat exegese eigenlijk is. Dat is namelijk de methode om ‘heilige’ boeken te begrijpen. De eerste fase is het letterlijk lezen, het eigenlijke verhaal. Daar is Meerbosch in blijven steken. Dan volgt de allegorische lezing, het verhaal als representant van andere verhalen, daarna de ethische, de morele boodschap van het verhaal. De vierde trap is dan de anagogische (= diepzinnige, geheimzinnige) mystieke lezing, het verhaal als instrument van opgang tot God. In zo’n lezing gaat de Bijbel leven, zo waardeer je dan bijvoorbeeld het evangelie naar Johannes. Je kunt ook een Bijbels verhaal in zijn historische context lezen, vervolgens denken over de vraag wat we er in onze tijd mee kunnen, waarna dan toch weer de derde en de vierde trap kunnen volgen. Die historische context houdt dan ook in dat mensen zich God niet anders konden voorstellen dan in menselijke beelden en met menselijke eigenschappen, maar dat we daar geen enkele blijvende waarde aan kunnen hechten.

Meerbosch heeft een relatief dik boek geschreven waar we niets aan hebben. Jammer van de moeite!

Wim Kleisen

Oriana Fallaci, De woede en de trots

Onmiddellijk na 9 september 2001 schreef Oriana Fallaci, inmiddels overleden en toe al ongeneselijk ziek, La rabbia e lórgoglio. Ons woord ‘rabiaat’ is natuurlijk verwant met dat ‘rabbia’, maar bij ons heeft het een wat negatieve bijklank gekregen. Fallaci was diep geschokt door de aanslagen. Inmiddels hebben de terroristische aanslagen in Madrid op 11 maart 2004 en die op 7 en 21 juli 2005 in Londen ook al gepleegd. Wij weten dus dat de aanslagen in New York niet een incident waren, maar een aanval die paste bij een terroristisch beleid. Dit vermoedde Fallaci al, vandaar haar woede, vandaar dit pamflet. Het is één lange uitbarsting in een woedende woordenstroom, maar niet ondoordacht. Fallaci heeft genoeg gepubliceerd om te weten hoe ze moest schrijven.

De grondgedachte is als volgt. Europa en Amerika hebben gastvrijheid verleend aan immigranten uit de islamitische landen. Die hebben zich niet in de samenleving willen inschikken, maar hebben zich zelfs vijandig tegen onze democratische wereld opgesteld. We zien in de Duitse toespraak van Erdogan dat dit ook een uitgestippeld beleid is. Turken en ook Marokkanen blijven staatsburger van hun land van oorsprong en dienen zich ook hiervan doordrongen te zijn. Hun gebruiken, hun taal, mogen zij niet opgeven. Zo ontstaan Oosterse enclaves in de westerse samenleving. Dat schrijft Fallaci natuurlijk niet, want die maakt dit niet meer mee. Maar haar gedachtegang verloopt wel volgens dit patroon. De voorbeelden die zij geeft, ook uit haar vaderland Italië, zijn overvloedig en overtuigend. De trots uit de titel is de trots op onze westerse cultuur, op de verworven tradities, de beschaving, die zij mist in multicultureel denkende mensen.

Wie in islamitische landen komt, moet zich aanpassen aan de daar geldende voorschriften. Ik zie Kok nog met dat gekke hoofddeksel op zitten. Vrouwen moeten daar een hoofddoek en liefst een boerka dragen. Verplichten wij hier vrouwen om westerse kleding te dragen? Wat is het verschil? Fallaci spreekt hier uit eigen ervaring uit reizen naar islamitische landen.

Zij verwijt de politici, Krekels noemt zij hen, dat zij dit alles hebben toegelaten. Zij zijn de immigranten voorkomend tegemoetgekomen, ook toen bleek dat zij deze voorkomendheid niet honoreerden door zich als goede gasten en later als goede nieuwe staatsburgers te gedragen. Zij hekelt furieus en indrukwekkend dit politiek correcte beleid. Het is er de oorzaak van, zo poneert zij, dat mensen de vrijheid namen en kregen zich afwijzend tegenover onze samenleving op te stellen. Zij menen invloed uit te kunnen oefenen door dreigementen en willen zo censuur opleggen, politiek beleid te frustreren, zoals wij dit mee maken. Ga eens na welke affaires zich op dit gebied in Nederland hebben afgespeeld. Het laatste affront is het feit dat Wim van Krimpen een fotografe weigert haar werk op te stellen in zijn tentoonstelling in het Haagse Gemeentemuseum, terwijl hij eerst wel haar kunstenaarschap heeft erkend. Ik denk aan onze coördinator Joustra, die er zo van overtuigd is dat wij in het islamitische bevolkingsdeel een bom ervaren, die elk moment kan ontploffen. Het aantal terroristen is gering, maar kan door bepaalde gebeurtenissen enorm expanderen. Dat moet zijn overtuiging zijn die ten grondslag ligt aan het advies aan Wilders om na het presenteren van zijn film maar naar het buitenland te vertrekken, omdat hij diens veiligheid niet kan garanderen. Een cynisch advies, want wie naar het buitenland vertrekt, verliest juist de bescherming door de krenterige Nederlandse regering. Wilders zou dus juist in het buitenland vogelvrij zijn. wat wil Joustra eigenlijk?

Dit wil niet zeggen dat ik met Wilders sympathiseer. Uitlatingen als “de Koran in de prullenmand mieteren” zijn grof en onnodig kwetsend. Zo moet het niet. Maar een strak en duidelijk beleid is toch echt nodig. Zo gaan mijn gedachten hun eigen weg volgend tijdens en na het lezen van dit pamflet, dat je echt moet lezen. Ik had de neiging hier en daar wat te citeren, maar als ik dat zou doen, zou het eind zoek zijn. 

Sinds IS zich manifesteert, is dit boek weer heel actueel.Dus: zelf lezen!

Toegift 

Benno Barnard en Geert van Istendaal

De islam verkondigt een volstrekt andere visie op de religieuze en politieke werkelijkheid dan het jodendom en christendom, de godsdiensten waarop de Profeet zich gebaseerd heeft en die hij in zijn Koran te vuur en te zwaard bestrijdt. Het fundamenteelste verschil bestaat in de theologische kern: de god van Abraham en Christus is onderworpen aan de gerechtigheid.

“Kruistochten! Inquisitie!” krijst iemand ter linkerzijde.

Het feit dat zijn schepselen God misbruikt hebben voor dergelijke zaken valt zeer te betreuren. Maar de westerse dialectische traditie heeft gemaakt dat iedere moderne christen of Jood van enig intellectueel niveau zich doodschaamt voor het bloed dat aan zijn erfenis kleeft.

Allah daarentegen is boven alles verheven, inclusief de gerechtigheid. En waar de god van Abraham en Christus de mens de vrije wil heeft geschonken, grijpt Allah permanent in. “Insjallah!” is geen holle kreet, maar de uitdrukking van een elementaire overtuiging: letterlijk alles gebeurt omdat Allah het wil. Daarmee voert de islam ons via Mekka naar een interpretatie van de wereld terug die van lang voor het schrift dateert.

Opinio, 8 februari, p.4

Guus Kuijer, De Bijbel voor ongelovigen, deel 2, De uittocht en de intocht

In februari 2013 besprak ik het eerste deel van dit boek. Ik schreef o.a: “De ondoorgrondelijkheid van God die naar voren komt in al deze Bijbelse verhalen, leidt bij lezers en hoorders tot onbegrip. Dat uit zich in de vragen en de spot, die Kuijer duidelijk inbrengt in zijn verhalen.” Dezelfde benadering zien we ook hier weer, maar de spot klinkt minder door in dit tweede deel, af en toe wordt het bitterheid.

Kuijer vertelt de verhalen van Thermutis, de Egyptische prinses die Mozes uit het water redde, van Mered, de jood die niet in God gelooft, en van Jaël, de richteres die Sisera een tentpin door zijn hoofd sloeg. Het boek Richteren is dus bij de uittocht, zoals Kuijer die beschrijft, inbegrepen.

Thermutis is een Egyptische, dat wil zeggen dat zij vreemd aankijkt tegen het jodendom en de God van de joden. Dit verhaal beslaat meer dan de helft van het boek. Kuijer past de leeftijd van Mozes een beetje aan. Hij is twintig jaar, als hij uit Egypte wegvlucht, en dertig als hij terugkomt. Dat is niet, zoals de Bijbel het vertelt, maar toch niet onlogisch, want Mozes keert met jonge zoons terug. Thermutis vertelt ons hoe Mozes na zijn terugkeer bij Farao komt en met Aäron zijn eisen stelt. Naarmate de tien plagen vorderen, verliest zij haar begrip: moet dat nou met zoveel leed gepaard gaan? De diepe liefde die zij Mozes toedraagt, brengt haar ertoe bij Jochebed in huis te gaan wonen. Die verandert haar naam in Bitja, d.i. “dochter van God”. Daar beleeft zij de plagen van en met die van de vliegen. Jochebed werkt in het huis van een rijke Egyptische en wordt daar als gelijkwaardig behandeld. Nephtys, zoals ze heet, heeft één zoon, Opkara. Ook hij wordt als eerstgeborene omgebracht. Noch Jochebed, noch Bitja kunnen dit accepteren. Zeker niet omdat de vriend van Mozes, Mered, hem heeft omgebracht. Kuijer laat namelijk deze plaag niet als wonder, maar als terroristisch geweld plaatsvinden.

Bitja trekt mee met de uittocht. Inmiddels is ze met Mered getrouwd, die zegt dat hij niet in God gelooft. Hij zegt: “Ik ben de dwaas die zegt: er is geen god. Het is de mens die zichzelf het denken verbiedt omdat hij alleen wil luisteren naar de stem van zijn duistere hart.” Dat wordt natuurlijk boeiend, want Mozes zegt en doet veel dingen namens God. Als Mozes na de slag tegen Amalek zegt: “God is mijn banier”, zegt Mered: “God is de vlag waar mensen achteraan lopen.” Als na de geschiedenis van het gouden kalf Mozes de Levieten drieduizend mensen laat doden, breekt er iets bij Bitja en Mered. Mozes zegt dat dit Gods wil is, maar zij aanvaarden dit niet. En wij, Bijbellezers, moeten constateren, dat nergens in Ex. 32 staat dat God dit Mozes gebood. Kuijer heeft nauwkeurig gelezen.

Als Bitja sterft, blijft de veel jongere Mered verbitterd achter. Mozes kiest Jozua tot zijn opvolger, die in de slag tegen Amalek geen rol speelde, terwijl Mered aanvoerder was. Mered kan het gezag van Jozua niet aanvaarden. Dit leidt tot wrijving. Hertrouwen wil hij niet. Hij is een van de verspieders die door Rachab gered worden. Hij levert en wint de slag tegen Ai, maar de dood van Achan wijst hij af. Bijna iedereen heeft geplunderd, het door Jozua geworpen lot is dus altijd raak. Hij verlaat het leger en vestigt zich als boer. Hij zweert zijn strijdlust af en wil vredelievend leven en noemt zich Salma, hij is een ander geworden.. Uiteindelijk accepteert hij de liefde van Rachab en wordt hij de vader van Boaz (zie Matth. 1,5).

De derde vertellende hoofdpersoon is Jaël, de Kenitische, die, zoals gezegd, Sisera doodde. Wat niet in Richteren staat vertelt Kuijer: zij was Sisera’s geliefde, maar die had haar laten zitten. Haar wraak is zoet. Kuijer komt er rond voor uit dat hij nu een kunstgreep toepast: hij laat Jaël meer dan tweehonderd jaar oud worden, waardoor zij de verhalen van Gideon, Jefta en Simson laat vertellen. Vooral het laatste wordt uitvoerig beschreven. Simson, de mislukte verlosser, die Juda niet meekrijgt, ook op grond van zijn doldrieste daden. Uit verbittering daarover laat hij zich door Delila overleveren. Dat Kuijer de bijbelse geschiedenis zo vertekent, zij hem vergeven, hij is nu eenmaal een geboren verteller.

Besproken boeken:

 Guus Kuijer, DE BIJBEL voor ongelovigen
 Gerard Bodifiee, Nu is de tijd. Over tijdelijkheid en eeuwigheid. Uitgeverij Davidsfonds, LEUVEN 2012
 Bernard Wasserstein, Aan de vooravond.  Nieuw Amsterdam, € 44,95
 Dr. Tjeu van den Berk, Mystagogie. Inwijding in het symbolisch bewustzijn.  Meinema, 5^e druk, 2007
Herman M. van PRAAG, God en Psyche. De redelijkheid van het geloven. Visies van een jood. Boom, Amsterdam, 2008
Theo de Boer & Ger Groot, Religie zonder God. Een dialoog. Uitgeverij Sjibbolet, AMSTERDAM, 2013
Herman M. van PRAAG, God en Psyche. De redelijkheid van het geloven. Visies van een jood. Boom, AMSTERDAM, 2008
Dekker, Willem Maarten, Provocatie. Over de zin van God en geloof
Uitg. Groen, € 14,95
Tjarko Evenboer, De wereldwijde vloed. Uitg. Gideon, Hoornaar. € 19,95
Doreen Hazel, Kettingdragers. Narratio, 2013
 Dr. W. Barnard, Eredienstvaardigheid. Prof. dr. G. van der Leeuw-stichting, Amsterdam 1972
Het nieuwe Liedboek, bv Liedboek, 2013
Sam Harris, The End of Faith
Rudolf Boon,  Ons cultureel draagvlak
MOK, Daniël, Rudolf Otto. Het kwetsbare leven. Abraxas, Amsterdam, € 12,50
Kruyswijk, Hittjo, Baas in eigen BOEK? Evolutietheorie en Schriftgezag bij de Gereformeerde Kerken in Nederland. Dissertatie
Sören Kierkegaard, Vrees en beven. 
Koert van der Velde, FLIRTEN met God. Religiositeit zonder geloof. Ten Have, 2011
Het Nieuwe Liedboek andermaal
Bloeme Evers-Emden, Als een pluisje in de wind. Uitgeverij Van PRAAG v:shapes="_x0000_i1038">, Amsterdam, € 19,95
Carel ter Linden, Wat doe ik hier in Godsnaam? Een zoektocht. De Arbeiderspers, 2013
M. Baigent & R. Leigh, De tempel en de loge. Tirion Uitgevers, Baarn, 2007
Francis Chan met Preston Sprinkle, Bestaat de hel?
Jan Nieuwenhuis, De ziener
Jacques van de BAAN v:shapes="_x0000_i1039">, Serpent. Den Hertog, Houten. € 19,95
Andries Hoogerwerf, De politiek en de dood. Oorlog en vrede opnieuw bezien. Damon,€ 20.90
Andries Hoogerwerff, Haat tegen minderheden
Gerard Aalders, Gevecht met de tijd. Hoe de aarde in 4 eeuwen 4 miljard jaar ouder werd. Uitg. Aspekt, 2013, € 1895
J.M. Coetzee, Elizabeth Costello
Martin Buber, De vertellingen van Rabbi Nachman
Daniel Hecht, Geestdrift
Palmyre Oomen en Taede Smedes, Evolutie, Cultuur en Religie. Perspectieven vanuit biologie en theologie. Kampen, 2010
Ds. Kees Bergström, Met andere ogen, Schriftgeleerd de BIJBEL LEZEN v:shapes="_x0000_i1040">.
Gooibergpers, Bussum u4:shapes="_x0000_i1027" u5:shapes="_x0000_i1029" v:shapes="_x0000_i1041">, 2010

Ad Verbrugge, Tijd van onbehagen

Ellen van Wolde, Bijbelse scheppingsverhalen. IN: Palmyre Oomen en Taede Smedes (red.), Evolutie, cultuur en religie
Tjeu van den Berk, Het oude EGYPTE v:shapes="_x0000_i1042">: bakermat van het jonge christendom, Zoetermeer, 2013² 
Eugen Drewermann, Als de goden sterren waren...
Elie Wiesel, Mijn liefde u4:shapes="_x0000_i1028" u5:shapes="_x0000_i1030" v:shapes="_x0000_i1043"> voor de Talmoed  
Chaim Potok, In the Beginning
Bart Voorsluis, Ongekend nieuwgierig
Dr. S.D. Post, Duivels dichtbij
BETTINE Siertsema (red.), De verhalen rond de aartsvaders, Kok, Kampen, 1995

Gerrit ten Berge, Stap voor Stap

Frans Kellendonk, Mystiek lichaam

Gerhard Vollmer, Auf der Suche nach der Ordnung

John Piper, Verlangen naar God

Norman Geisler en Frank L. Turek, Ik heb te weinig geloof om atheïst te zijn

Ton de Kok, Wat is God?