Sam Harris, The End of Faith. Religion, Terror, and the Future of Reason

Bij onze schoondochter, Engelse van geboorte, zag ik dit boek naast dat van Dawkins in de kast staan. Dawkins kende ik, dit niet. het is geen recent boek, maar wel belangwekkend. Het is niet in vertaling te verkrijgen. Ik kreeg het mee ter lezing. Harris pakt het anders aan dan Dawkins. Hij wil niet op natuurwetenschappelijke gronden de onmogelijkheid van het bestaan van God aantonen. Hij beschrijft in het eerste hoofdstuk, Reason in Exile, een veelzeggende titel, hoe een Palestijnse zelfmoordenaar zich in een Israëlische bus opblaast. Hij maakt de waanzin van een godsdienst die tot dit soort wandaden inspireert, zichtbaar. Maar, wees niet bezorgd voor eenzijdigheid, ook het christendom krijgt er van langs. De praktijken van de Inquisitie, de genocide op de Katharen, de godsdienstoorlogen, passeren alle de revue. De auteur besteedt uitvoerig aandacht aan dit alles. Valse mystiek, New Age en zo, wordt over de hekel gehaald. Het is een interessant boek met mooie, soms pagina’s lange voetnoten. Een prachtige vondst is de beschouwing over een recept dat hij ontleent aan een boek met recepten uit de Stille Oceaan. Hij geeft een van die recepten, dat hij geheel citeert, een mystieke lading – natuurlijk als persiflage – zodanig dat het kostelijk is om te lezen. Tegen het eind van het boek besteedt hij uitvoerig aandacht aan het bewustzijn, waarin immers alle godsdienst ontkiemt, als je niet in openbaringen van boven gelooft, wat voor Sam Harris natuurlijk geldt. Het slot bestaat uit een prachtige beschouwing, een seculiere preek, die je, ook als je het boek niet leest, tot je zou moeten nemen.
In de epiloog wendt hij zich als persoon tot de lezers. Ook dit is een behartenswaardig betoog geworden, waarin hij de dood als einde van alles beschrijft. Het lijkt wel of Prediker, het meest seculiere boek in de bijbel, een vervolg heeft gekregen.
Accepteer ik het door Harris geschrevene nu onvoorwaardelijk? Ik zou hem graag eens spreken over de opening die hij biedt voor de mystiek. Harris komt tot een positieve, seculiere ethiek: als we toch allemaal dood gaan, kun je dan niet een beetje aardig voor elkaar zijn zo lang je leeft? Nee, ik zou niet in discussie willen gaan met Harris. Ik heb alle begrip, meer dan dat, voor zijn standpunt. Maar dan komt de vraag welke consequenties ik dan moet trekken. Harris heeft slechts de helft van de religie beschreven. Jodendom en christendom kennen niet alleen een traditie van gewelddadigheid – eigenlijk geldt dit alleen voor het christendom -, maar ook van grote denkkracht en grootse cultuur, schilderkunst, muziek, literatuur. Die traditie verrijkt en verdiept de geest. Bovendien is toch een ethische levenshouding ook een consequentie van jodendom en christendom, al blijkt dit lang niet altijd uit de praktijk. Prof. Dr. Rudolf Boon schreef Ons Cultureel Draagvlak , dat motieven aanreikt om toch de christelijke traditie maar voort te zetten. Daarover de volgende keer.