Jan Nieuwenhuis, Johannes de ziener

Het evangelie naar Johannes gold zo’n dertig jaar geleden als een anti-judaïstisch evangelie. Johannes heeft het steeds over “de joden” en dat zette kwaad bloed. Maar langzamerhand bleek bij nadere studie dat Johannes nog wel eens de Galileeërs tegenover de Joden plaatst en dit is een innerlijke tegenstelling. Verder noemt hij ook de bestuurlijke top in Jeruzalem nog wel eens zo. Tegenwoordig is het evangelie naar Mattheüs de gebeten hond, omdat de evangelist Jezus nog wel eens scherp naar de : Farizeeën en Schriftgeleerden” laat uitvallen. Je moet je dan wel realiseren dat dit evangelie omstreeks het jaar honderd is geschreven, een tijd waarin de tegenstelling tussen joden en christenen zich aanscherpte. Jezus, in de eerste plaats toch de verkondiger van het evangelie, valt dit niet aan te rekenen.

Johannes dus. In het verleden schreef Jan Nieuwenhuis studie over het evangelie naar Johannes, de brieven van Johannes en de Openbaring aan Johannes. In 2004 werden deze boeken herzien en als één geheel uitgegeven: 970 pagina’s dik. Ik heb er dus wel even de tijd voor genomen.

Nieuwenhuis zou eigenlijk graag willen dat deze boeken samen één auteur hebben. Echt aantonen kan hij dit niet, dus hij laat het in het midden, al benadrukt hij dat de verkondiging van de liefde in het evangelie en in de brieven grotendeels overeenkomt. Het boek Openbaring wijkt qua stijl en verkondiging af. Nieuwenhuis betoogt dat dit boek in een tijd van grote verdrukking is geschreven, zodat de taal voor de onderdrukkers onbegrijpelijk moest zijn. De religieuze symboliek was voor de vervolgde christenen in Klein-Azië heel duidelijk.

Een verantwoorde weergave van de inhoud is natuurlijk onmogelijk. Nieuwenhuis benadrukt sterk de verhouding tussen Jezus en zijn “Vader”. Die twee zijn één, zoals bijvoorbeeld ook Meister Eckhart in de Middeleeuwen al betoogde. Er is wel onderscheid, maar geen verschil. Over het feit van de opwekking is Nieuwenhuis heel duidelijk: “Betekent dit dat Jezus God is? Een onzinnige en voor een gemeentelid van Johannes onverteerbare vraag. JHWH is immers één; dat betekent: zoals Hij is er slechts één (Deut. 6,4 Mark. 12, 29-32, 1 Kor. 8,6; 1 Tim. 2,5). Dat is het grondbeginsel van het joodse geloven. Jezus is dus niet identiek met God. hij is een mens die God incarneert in alles wat hij is, zegt en doet; hij verricht het Woord dat God is. Hij is, zegt de beeldspraak, de zoon, het facsimile, het spiegelbeeld van God, die immers God is voor de mensen en in de mensen.” Een citaat uit een lange passage (p. 441) waarin de auteur helder zijn visie geeft.

Nieuwenhuis is geen man van dogma’s, maar van verkondigende interpretatie van de Johanneïsche geschriften.

De brieven behandelt Nieuwhuis in de chronologische volgorde: II, III en dan I. De auteur gaat in op de hymnische, poëtische taal. De liefde staat centraal: “De liefde tot en van de Vader is – en dat is het nieuwe van het gebod – maatstaf en stelregel voor de liefde tussen de leerlingen onderling en tussen hen en de wereld.”(p.548). Een voor ons binnen de kerken nog steeds behartenswaardige boodschap.

Over het boek Openbaring schrijft Nieuwenhuis evenzeer boeiend. Hij gaat diep in op de religieuze symboliek, die zo sterk op de voorgrond treedt. Hij plaatst het boek in de juiste historische context. Hij laat zien hoe sterk dit boek toespeelt op Tenach, de joodse boeken die de grondslag zijn van wat wij Oude Testament noemen. Het hele boek door geeft hij blijk van zijn visie op het jodendom, het is de bron waaruit wij putten en wij kunnen onze christelijke godsdienst niet belijden zonder te erkennen dat de joodse religie niet een voorloper, maar de kern, ook van ons handelen is.

Ik kan me voorstellen dat een boek met de boven beschreven omvang u afschrikt. Je kunt het ook anders hanteren. Als een hoofdstuk uit een van deze Bijbelboeken u voor vragen stelt, kijk dan eens wat Nieuwenhuis daarover schrijft. U leest dan ongetwijfeld ook wat verder, het boek laat zich moeilijk opzij leggen. Letterlijk is het zwaarder dan inhoudelijk.