Andries Hoogerwerf, De politiek en de dood. Oorlog en vrede opnieuw bezien. Damon, € 20.90

Heb ik net de boeken uit de jaren van de vredesbeweging naar de boekenmarkt gebracht, komt het nieuwe boek van onze stadgenoot prof. Andries Hoogerwerf binnen. Dat is natuurlijk geen probleem, want we zijn nu twintig tot dertig jaar verder en er is heel wat veranderd. Dit boek vervangt de verwijderde boeken heel goed.

De auteur heeft een vracht documentatie doorgewerkt. Maar dit boek is geen omgevallen boekenkast. Hij gebruikt de documentatie voor een feitelijk betoog, hoewel hij ook zijn eigen mening daarnaast verstrekt, maar steeds genuanceerd. Zo schrijft hij al in het eerste hoofdstuk (p. 11): “Een groot raadsel is hoe overheden, die volgens een eeuwenoude visie vooral tot taak hebben mensen te beschermen, ertoe kunnen komen een deel van hun eigen volk massaal te doden.”  En – nog een voorbeeld – op p. 128 schrijft hij over het vetorecht in de Veiligheidsraad: “Het is vooral in het belang van de vijf permanente leden, want het voorkomt dat een besluit tegen de wil van één of meer van deze grote landen wordt genomen. Maar indirect is het ook in het belang van andere landen, want het beperkt de kans op een conflict en eventueel een oorlog met een groot land.”

Het begrip oorlog wordt van alle mogelijke kanten belicht en vaak uitvergroot. In het eerste hoofdstuk neemt de auteur een voorschot op de beschrijving van de problematiek en licht hij de opzet van het boek toe. Je doet er goed aan dit bij verdere lezing bij de hand te houden. Met als cases o.a. de oorlog in Irak, de Cubacrisis en het vredesakkoord tussen Egypte en Israël bespreekt Hoogerwerf de effecten van politiek leiderschap, van diplomatie en politiek beleid. Overigens komt hier ook Zum ewigen Frieden van de filosoof Kant aan de orde. Het valt op dat de auteur in dit boek een stevig aantal filosofische visies bespreekt, hoewel hij geen politiek filosoof genoemd wil worden.

Vervolgens wordt het geweld als individueel verschijnsel besproken, maatschappelijke oorzaken, menselijke neigingen en de psychologie van dictators als Hitler en Stalin passeren de revue. Terecht wordt Erich Fromm hier als bron gebruikt.

Ook de cultuur is een bepalende factor. Is er sprake van een militaristische samenleving, dan is het risico van oorlog groot. Pacifisme en geweldloos verzet worden in dit vierde hoofdstuk beschreven als factoren in het oorlogsgebeuren.

De factor macht is het onderwerp van het zesde hoofdstuk, ook het ontbreken van macht in falende staten en het verschijnsel terrorisme.

In het zesde hoofdstuk wordt ongelijkheid in welvaart en macht besproken en in het zevende wordt een hele reeks nationale en internationale conflicten geanalyseerd. Hier biedt de auteur ons soms al mogelijkheden tot oplossing van conflicten, bijvoorbeeld de Israëlisch-Palestijnse kwestie. Dit zet hij in 8 en 9 voort, zoals samenwerking en het oprechte streven naar internationale overeenkomsten.

In het tiende hoofdstuk rondt Hoogerwerf zijn boek af, samenvattend, concluderend en suggererend. De titel van het boek komt als hoofdstuktitel terug. Hij heeft ons een rijk boek geschonken, vol met inzichten van tal van auteurs, die hij met vaste hand in het betoog invlecht. Hij brengt een evenwichtig geheel van historische feiten, filosofische visies, mogelijkheden om vrede te bewerkstelligen c.q. te handhaven. Hij combineert een objectieve schrijfstijl met een toch persoonlijke benadering. Het boek eist nauwkeurige lezing en nodigt uit tot gesprek, eventueel ook in gemeenteverband.

Wim Kleisen